Xuất khẩu giảm – Doanh nghiệp thuỷ sản đang vướng gì?

Trong 7 tháng qua, một số thị trường xuất khẩu thuỷ sản chính giảm mạnh là vấn đề đáng lo ngại, như kim ngạch xuất sang Mỹ chỉ đạt 579 triệu USD (giảm 27,7% so với năm ngoái; xuất sang EU đạt 547 triệu USD (giảm 14%); xuất sang Nhật Bản đạt 457 triệu USD (giảm 10,4%).

Trong bối cảnh xuất khẩu sụt giảm mạnh, giá trị xuất khẩu thủy sản 7 tháng đầu năm nay chỉ đạt 3,53 tỷ USD, giảm 17% so với cùng kỳ năm 2014, Hội chợ Quốc tế Thủy sản Việt Nam 2015 (VIETFISH 2015) diễn ra tại Tp.HCM từ 24 đến 26/8 đã thu hút sự quan tâm của đông đảo doanh nghiệp thuỷ sản vốn đang loay hoay muốn tìm đầu ra.

Khó khăn chồng chất

Dự cảm được điều này, nên lãnh đạo Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cùng Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thuỷ sản (VASEP) đã tổ chức đến 11 cuộc hội thảo để bàn giải pháp cho ngành thủy sản phát triển thị trường trong nước và mở rộng xuất khẩu. Sẽ thật đáng tiếc nếu các doanh nghiệp thuỷ sản không nói ra hết những vướng mắc, khó khăn trong lúc này dù dư luận từng phản ánh rất nhiều.

Chỉ riêng buổi hội thảo đầu tiên với chủ đề “kênh bán lẻ nội địa và nhu cầu hàng thuỷ sản chất lượng cao” đã cho thấy các doanh nghiệp thuỷ sản gặp bất lợi từ ngay thị trường nội địa khi thị phần còn chiếm tỷ trọng quá nhỏ.

Nguyên nhân chính, theo phản ánh của bà Lê Thị Thanh Lâm, Tổng giám đốc Công ty TNHH TM Sài Gòn Food, mức chiết khấu mà các hệ thống siêu thị đòi hỏi rất cao, từ 10% cho đến 20% doanh thu. Để đạt điều kiện này, các doanh nghiệp nhỏ muốn có lãi phải giảm chất lượng, tăng tỷ lệ mạ băng, ngâm tăng trọng…

Trên thực tế, chiết khấu cao chỉ là một khía cạnh nhỏ trong nhiều rào cản mà gần 600 cơ sở chế biến thủy sản quy mô lớn và trên 7.000 cơ sở chế biến nhỏ lẻ đang phải đối mặt. Có thể liệt kê như: vấn đề kiểm dịch, vùng nguyên liệu sụt giảm, biến động tỷ giá, ngân hàng thờ ơ, giá vật tư đầu vào…

Nói đến vấn đề kiểm dịch, theo nhận định, dù có lợi thế khi Hiệp định tự do thương mại Việt Nam-Liên minh Kinh tế Á- Âu (FTA EAEU) có hiệu lực, các doanh nghiệp thủy sản sẽ đối mặt khó khăn khi chưa đáp ứng được các tiêu chuẩn kỹ thuật và kiểm dịch. Và thị trường lớn như Mỹ cũng đòi hỏi gắt gao như vậy.

Ông Nguyễn Hoài Nam, Tổng thư ký VASEP, nhận xét: “Doanh nghiệp Việt Nam vẫn chưa hiểu và chưa áp dụng được nội dung của Hiệp định về việc áp dụng các Biện pháp kiểm dịch động thực vật (SPS) và Hiệp định về các Rào cản kỹ thuật đối với Thương mại (TBT) đối với thị trường này. Vì vậy, số doanh nghiệp thuỷ sản được phép xuất khẩu sang EAEU là rất ít”.

Liên quan đến biến động tỷ giá, có đến hơn 90% doanh nghiệp thủy sản chọn USD là đồng tiền thanh toán thương mại quốc tế cho các đơn hàng, nhưng khi Trung Quốc phá giá Nhân dân tệ đã ảnh hưởng đến sức cạnh tranh của DN Việt Nam trên thị trường Mỹ, buộc các doanh nghiệp phải giảm giá bán để giữ chân khách hàng.

Theo VASEP, một trong những nguyên nhân khiến xuất khẩu tôm của Việt Nam bị giảm trong năm nay là do một thời gian dài, đồng tiền Việt Nam bị neo với USD, trong khi đó, các đồng tiền khác giảm giá, khiến giá tôm Việt Nam không cạnh tranh được với các nước. Sự tăng giá đột biến của đồng USD so với nhiều đồng tiền khác tại các thị trường nhập khẩu thuỷ sản của Việt Nam như châu Âu, Nhật Bản, Nam Mỹ, đã ảnh hưởng lớn đến doanh nghiệp thủy sản. Xuất khẩu sụt giảm nghiêm trọng, lợi nhuận giảm khiến nhiều doanh nghiệp đang phải chịu lỗ.

Không thể “tự bơi”

Bên cạnh vấn đề tỷ giá, doanh nghiệp thủy sản vẫn đang khát vốn, nhất là tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), lại chịu cảnh thờ ơ từ các ngân hàng. Do đặc thù cho vay thủy sản luôn có giá trị tài sản bảo đảm thấp, trong khi giao dịch của doanh nghiệp với đối tác lại chủ yếu bằng tiền mặt nên ngân hàng rất khó quản lý dòng tiền. Trong khi đó, số doanh nghiệp thủy sản ở ĐBSCL phát sinh nợ xấu tăng quá nhanh khiến các ngân hàng không còn mặn mà cho doanh nghiệp vay vốn như trước kia.

Vùng nguyên liệu thuỷ sản sụt giảm cũng là một vấn đề đáng lo ngại. Giá nguyên liệu tôm và cá tra xuống thấp cùng với dịch bệnh trên tôm hoành hành từ đầu năm tới nay khiến cho nông dân cắt giảm diện tích nuôi trồng thuỷ hải sản. Do vậy, nhiều doanh nghiệp lo lắng về khả năng thiếu nguồn nguyên liệu thủy sản xuất khẩu vào những tháng sắp tới.

Ngoài ra, các doanh nghiệp (DN) thủy sản đang rơi vào thế khó với chính các vấn đề kỹ thuật trong Thông tư 38/2015/TT-BTC (TT38) của Bộ Tài chính. Theo phản ánh của VASEP, do mặt hàng hàng thủy sản nhập khẩu phải kiểm dịch, vệ sinh an toàn thực phẩm nên thuộc diện kiểm tra trước, hoàn thuế sau gây khó khăn cho các doanh nghiệp xuất khẩu.

Để nâng cao giá trị xuất khẩu, các doanh nghiệp thủy sản đang cố gắng nâng cao lượng hàng giá trị gia tăng. Tuy nhiên, theo yêu cầu của khách hàng, nhiều nguyên liệu để sản xuất hàng giá trị gia tăng phải nhập khẩu từ nước ngoài như các loại phụ gia thực phẩm, vitamin, bột nước xốt để phối trộn, tẩm hàng. Mỗi lô hàng nguyên phụ liệu thủy sản nhập khẩu lại thuộc thẩm quyền của ba Bộ (Bộ Nông nghiệp – Phát triển nông thôn, bộ Công Thương, Bộ Y tế), với ba cách kiểm tra chuyên ngành khác nhau nên doanh nghiệp càng gặp khó.

Đó là chưa kể những khoản tiền “bôi trơn” khi xuất khẩu. Đơn cử như sang thị trường Nga, theo phản ánh của một số doanh nghiệp, tình trạng phải mất chi phí “bôi trơn” để vào Nga đã gây ra những thiệt hại lớn. Ngoài ra, doanh nghiệp thuỷ sản còn phải gánh chịu về việc tăng cước phí vận tải biển, các loại phụ phí vô lý của các hãng tàu nước ngoài…

Điều đáng nói, trong khi còn nhiều điểm vướng chưa khơi thông, thì số doanh nghiệp thuỷ sản co cụm hoạt động, lâm cảnh nợ nần, tuyên bố phá sản vẫn còn khá lớn, nhất là tại ĐBSCL. Như tại An Giang, từ đầu năm đến nay, có đến 21 nhà máy chế biến cá tra, thuộc loại lớn đã giảm công suất thê thảm và sa thải công nhân hàng loạt, thậm chí ngưng hoạt động do làm ăn không hiệu quả. Còn tại Đồng Tháp, tính đến nay đã có tới 160 doanh nghiệp thuỷ sản tạm ngưng hoạt động, chính thức giải thể. Nhiều DN dù vẫn duy trì hoạt động, nhưng công suất chỉ còn 30%, thậm chí còn 10%. Tình trạng tương tự cũng diễn ra ở Cần Thơ, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau…

Nhìn chung, với những khó khăn vướng mắc như đã nêu, rõ ràng nếu muốn trụ vững thì các doanh nghiệp thuỷ sản không thể “tự bơi” mà cần sự sớm vào cuộc tháo gỡ của các cơ quan quản lý nhà nước để các doanh nghiệp có đủ “sức đề kháng” khi các hiệp định thương mại tự do có hiệu lực.