Xuất khẩu cá tra sang EU vì sao suy giảm?

Thông tin mới nhất từ Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thuỷ sản Việt Nam (VASEP) cho biết tính đến giữa tháng 6/2015, xuất khẩu cá tra sang thị trường EU chỉ đạt 129,6 triệu USD, đã giảm đến 16,8% so với cùng kỳ năm 2014. Trong 4 thị trường xuất khẩu lớn nhất trong khối là Tây Ban Nha, Hà Lan, Đức và Anh, chỉ duy nhất giá trị xuất khẩu sang thị trường Anh là ổn định tăng trưởng trong thời gian gần đây.

EU vốn là thị trường xuất khẩu cá tra trọng điểm của Việt Nam trong nhiều năm nay, cùng với Mỹ chiếm đến 55% thị phần. Người dân châu Âu hiện vẫn ưa chuộng loại cá giàu dinh dưỡng này. Thế nhưng thị phần xuất khẩu sang EU ngày càng sụt giảm nghiêm trọng, tại sao lại như vậy?

Bỏ ngỏ thị trường lớn

Các số liệu thống kê của Bộ Công Thương cho thấy, trước năm 2008, xuất khẩu cá tra sang EU tăng rất nhanh, với tỷ lệ đến 133,2%/năm, từ 83 triệu USD lên đến 581 triệu USD. Thế nhưng từ năm 2008 đến nay, xuất khẩu cá tra sang EU có dấu hiệu sút giảm với tốc độ giảm trên 5%/năm, có năm giảm chóng mặt đến 18,8%, từ 581 triệu vào năm 2008, đến năm 2013 giảm xuống 385,4 triệu USD. Ba nước nhập khẩu chính cá tra Việt Nam tại EU là Tây Ban Nha, Đức và Hà Lan đã giảm nhập khẩu trung bình khoảng 14.300 tấn trong hơn 3 năm qua. Chỉ tính trong 6 tháng đầu năm 2015, kim ngạch xuất khẩu cá tra sang EU chỉ đạt khoảng 129,6 triệu USD là chỉ số rõ ràng cho sự sụt giảm nghiêm trọng này.

Cách đây không lâu, ông Võ Hùng Dũng, Phó Chủ tịch Hiệp hội Cá tra Việt Nam, từng thừa nhận thị trường xuất khẩu cá tra EU giảm mạnh do bị ảnh hưởng bởi các rào cản kỹ thuật đã làm cho nhiều doanh nghiệp bỏ dần thị trường truyền thống giá cao EU mà tập trung mở rộng xuất khẩu sang thị trường dễ tính ở các nước Asean, Trung Quốc, Braxin, Colombia, Ả rập… do các nước nói trên chưa đặt ra các rào cản kỹ thuật nghiêm ngặt.

Cá tra xuất khẩu sang thị trường EU đã suy giảm liên tục từ năm 2008 đến nay.

Theo phân tích của Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), nguyên nhân chính của tình trạng này, ngoài lý do khách quan vì khủng hoảng tài chính toàn cầu khiến Euro giảm giá, hàng xuất khẩu vào EU trở nên đắt hơn thì hoạt động thâm nhập thị trường của các doanh nghiệp Việt Nam còn thụ động, phụ thuộc nhiều vào phía đối tác EU. Mạng lưới hệ thống phân phối cá tra tại thị trường EU còn mới, mỏng và chưa có nhiều kinh nghiệm nên cá tra Việt Nam hầu như chưa trực tiếp bán cho người tiêu dùng EU mà phải qua trung gian hoặc nhà chế biến thủy sản EU.

Các chuyên gia kinh tế cho rằng các nhà nhập khẩu cá tra châu Âu không có tiền để thu cá tạm trữ như như những năm trước đây, trong khi các DN Việt Nam lại rất hạn chế bán hàng đối với những đối tác yêu cầu thanh toán chậm, nhất là khi các ngân hàng khu vực này siết chặt bảo hiểm tín dụng. Do đó, để đảm bảo tài chính trong thời điểm này, nhiều DN Việt Nam đã chọn phương án chỉ bán cá tra cho những nhà nhập khẩu (NK) truyền thống và uy tín thay vì “mạo hiểm” bán với số lượng lớn cho nhiều khách hàng cho dù có nhiều nhà NK hỏi mua cá tra.

Tham bát bỏ mâm?

Sức cạnh tranh của các doanh nghiệp xuất khẩu cá tra sang EU cũng được đánh giá đang suy giảm khi thị trường tăng thuế, dựng lên các rào cản thương mại và mở cửa nhập khẩu cá tuyết, cá rô phi…Tình hình cạnh tranh của sản phẩm thay thế như cá tuyết hay cá rô phi với nguồn cung ngày càng dồi dào và giá giảm sẽ làm giảm thị phần tiêu thụ của cá tra đặc biệt là trong khối EU. Việc chủ động giảm nhập của các khách hàng tại EU, đồng EURO giảm mạnh so với USD cũng khiến khách hàng liên tục đòi hạ giá bán cũng là một trong những nguyên nhân chính.

Chính những trở ngại khi xâm nhập thị trường EU nên các doanh nghiệp Việt Nam chạy theo mở rộng xuất khẩu sang các thị trường dễ tính mà bỏ qua thị trường trọng điểm nhưng khó tính này. Theo ông Võ Hùng Dũng, điều này cũng đồng nghĩa với việc tăng sản lượng xuất khẩu nhưng giảm chất lượng cũng như giá trị xuất khẩu loại sản phẩm đặc thù này. Mặt khác, về mặt kinh doanh để có được một thị trường chiếm thị phần đến 40 đến 50% là rất khó nhưng nay lại buông dần là điều hết sức đáng tiếc. Nếu thị trường EU tiếp tục giảm xuống nhiều hơn nữa trong thời gian tới thì cũng cần xem xét lại chiến lược phát triển kinh doanh của các doanh nghiệp.

Trước thực trạng xuất khẩu cá tra có dấu hiệu sụt giảm, ngày 30/7 tới đây, tại TP Cần Thơ, Hiệp hội cá Tra Việt Nam sẽ phối hợp Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam và Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam tổ chức Hội nghị “Bàn giải pháp chính sách thúc đẩy sản xuất và tiêu thụ cá tra” nhằm đề xuất các giải pháp về chính sách cho quy hoạch phát triển, định hướng thị trường, hội nhập (POR, Farmbill, FTA), vốn, tái cơ cấu sản phẩm…

Nên chăng, VASEP cần gấp rút tìm giải pháp để hỗ trợ doanh nghiệp gia tăng xuất khẩu trở lại vào thị trường truyền thống giá cao EU. Để có thể thành công trên thị trường, thiết nghĩ các doanh nghiệp xuất khẩu cá tra cần tăng cường hơn nữa công tác truyền thông, quảng bá hình ảnh của cá tra Việt Nam tại EU. Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh công tác xúc tiến thương mại, liên kết giữa các doanh nghiệp, hiệp hội trong việc tổ chức phân phối tại EU. Và quan trọng là các doanh nghiệp Việt Nam phải kiểm soát được quy trình chất lượng theo tiêu chuẩn nhất định và tiến tới dán nhãn minh bạch theo quy định của EU về việc ghi rõ hàm lượng nước thêm vào cá và trọng lượng sản phẩm không tính phần mạ băng có hiệu lực từ đầu năm 2015.