Tái cơ cấu ngành hóa chất – Dàn trải nên nan giải?

Theo đánh giá, ngành hóa chất Việt Nam vẫn đang phát triển với tốc độ tăng trưởng cao. Giá trị sản xuất công nghiệp hóa chất đạt khoảng 270 nghìn tỷ đồng vào năm ngoái. Tốc độ tăng trưởng trong 5 năm gần đây nhất (2010-2014) của ngành này đã đạt 19.25%/năm.

Nhóm chuyên viên Công ty cổ phần chứng khoán Vietinbanksc cho biết ngành hóa chất được dự báo còn duy trì giai đoạn tăng trưởng mạnh trong vòng 5 năm tới. Tốc độ trung bình năm 2015-2018 được ước tính đạt khoảng 17.5%/năm.

Dàn trải, khó làm

Việc Bộ Công Thương vừa có Quyết định phê duyệt Đề án Tái cơ cấu ngành hóa chất Việt Nam giai đoạn đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030, đã thu hút sự quan tâm của dư luận.

Theo Bộ Công Thương, trong Quy hoạch phát triển ngành công nghiệp hóa chất Việt Nam có 10 lĩnh vực tái cơ cấu gồm: phân bón, hóa chất bảo vệ thực vật, hóa dầu, hóa dược, hóa chất cơ bản, nguồn điện hóa học, khí công nghiệp, cao su, chất tẩy rửa, sơn – mực in.

Trước hết, cần nhìn nhận việc tái cơ cấu ngành hóa chất trong thời điểm hiện nay là cực kỳ cần thiết, nhất là trong bối cảnh ngành này dù có tiềm năng phát triển rất lớn nhưng vẫn chưa thực sự đáp ứng như kỳ vọng.

Nếu nhìn vào 10 lĩnh vực tái cơ cấu của ngành hoá chất, tất cả đều là những lĩnh vực cực kỳ quan trọng cho nền kinh tế chứ không chỉ đơn thuần của riêng ngành công nghiệp hoá chất.

Vậy, với một đề án tái cơ cấu nhiều lĩnh vực lớn gom vào một mớ như vậy thì liệu có làm xuể không? Hay là vẫn chập chờn như các đề án tái cơ cấu ở vài ngành nghề vì ôm đồm quá nhiều, không có trọng tâm.

Đơn cử như lĩnh vực hoá dược, Bộ Công Thương cho biết sẽ xây dựng vùng dược liệu có thế mạnh của Việt Nam, đầu tư nhà máy chế biến, chiết tách hóa dược có nguồn gốc từ các loại động, thực vật nhiệt đới, sinh vật biển.

Ngoài ra, sẽ tập trung đầu tư phát triển sản xuất các sản phẩm kháng sinh và nguyên liệu để sản xuất thuốc thiết yếu có lợi thế về tài nguyên, như các sản phẩm tách chiết từ dược liệu và bán tổng hợp từ hợp chất thiên nhiên.

Thực tế, riêng lĩnh vực này thôi thì ngành hoá chất cũng đủ để “nhức đầu”. Đây vốn là lĩnh vực có tiềm năng rất lớn, đối với nhiều quốc gia phát triển còn là ngành kinh tế mũi nhọn.

Tuy nhiên, đến giờ, hóa dược vẫn là điểm yếu của ngành dược trong nước và ngành hoá chất nói chung khi có đến 90% hóa chất cho công nghiệp hóa dược phải nhập khẩu từ nước ngoài.

Theo thống kê, trong 8 tháng 2015, nhập khẩu dược phẩm (gồm cả nguyên liệu dược) của cả nước đã lên tới 1,45 tỷ USD, tăng hơn 120 triệu USD so với cùng kỳ năm 2014. Điều đó cho thấy đây không thể là lĩnh vực nhỏ.

Thế nhưng, nhiều doanh nghiệp hoá dược trong nước vẫn chủ quan, chậm đầu tư đổi mới công nghệ sản xuất, chỉ tập trung các thuốc có giá trị thấp nên thuốc nhập khẩu hiện chiếm 60% tổng tiêu thụ thuốc ở Việt Nam.

Cho nên, để phát triển ngành hoá dược đầy tiềm năng trong tương lai, nhất là xây dựng vùng dược liệu có thế mạnh của Việt Nam thì còn có vai trò của Bộ Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn cùng các bộ, ngành liên quan, chứ không chỉ là Bộ Công Thương. Do đó, nếu chỉ bó hẹp lĩnh vực hoá dược trong đề án phát triển chung của ngành hoá chất thì rõ ràng là chưa tương xứng.

Tương tự, các lĩnh vực như phân bón, cao su, hoá dầu, điện hoá học… cũng có tiềm năng rất lớn không thua gì lĩnh vực hoá dược. Nếu chỉ bó gọn những lĩnh vực này trong khuôn khổ đề án tái cơ cấu ngành hoá chất đến năm 2020, tầm nhìn đến 2030 thì quả đáng tiếc.

Chẳng hạn như lĩnh vực cao su, trong 8 tháng đầu năm 2015, cao su thiên nhiên xuất khẩu ước đạt 639.560 tấn với giá trị khoảng 928,23 triệu USD, giảm 9,6% về giá trị và giảm 19,6% về giá so với năm ngoái.

Điểm yếu của ngành cao su trong nước là trong khi Việt Nam xuất khẩu cao su thiên nhiên với số lượng lớn thì vẫn phải nhập khẩu rất nhiều sản phẩm từ cao su. Thực tế thì chúng ta mới chỉ dừng lại ở sản xuất săm lốp, trong khi các sản phẩm chế biến từ cao su rất đa dạng, thị trường đang có nhu cầu rất lớn.Trong đề án tái cơ cấu ngành hoá chất lần này, với lĩnh vực cao su, Bộ Công Thương cho biết sẽ nâng cao chất lượng, đa dạng hóa chủng loại sản phẩm săm, lốp đáp ứng cơ bản nhu cầu trong nước, giảm tỷ trọng nhập khẩu, đẩy mạnh xuất khẩu các sản phẩm có giá trị kinh tế cao: lốp radial, lốp ô tô đặc chủng, lốp xe máy không săm, săm lốp xe đạp thể thao, địa hình…

Chiến lược này hoàn toàn hợp lý với ngành cao su. Nhưng khi đặt trong tổng thể chung của ngành hoá chất với nhiều lĩnh vực dàn trải, thì với một lĩnh vực lớn vừa liên quan đến nông nghiệp lẫn công nghiệp, liệu ngành công thương có tập trung phát triển hiệu quả theo như đề án vạch ra hay không?

Cần giải quyết điểm yếu

Nhóm chuyên viên công ty cổ phần chứng khoán Vietinbanksc cho biết một điểm yếu của ngành sản xuất hóa chất Việt Nam hiện nay là về vấn đề khả năng cung ứng nguyên liệu đầu vào còn yếu. Phần lớn nguyên liệu cho ngành hóa chất phải nhập khẩu, điều này khiến ngành đang phải chịu áp lực lớn về giá chi phí đầu vào, ảnh hưởng đến giá cả sản phẩm đầu ra và biên lợi nhuận của doanh nghiệp.

Do đó, trong đề án tái cơ cấu lần này, Bộ Công Thương cần giải quyết rốt ráo điểm yếu nêu trên nhằm tránh phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nhập khẩu.

Hơn nữa, cần xác định rõ chiến lược đầu tư công nghệ hiện đại, tập trung sản xuất nguyên liệu đầu vào nhằm từng bước nội địa hóa sản phẩm hóa chất. Có như thế thì biên lợi nhuận của ngành mới đạt con số tăng trưởng cao.

Ngoài ra, một điểm bất cập khác trong ngành hóa chất cũng còn tồn tại là tính liên kết giữa các doanh nghiệp còn yếu, mạnh ai nấy làm.

Có tình trạng dễ xảy ra là một nhà máy trong nước chuyên nhập khẩu nguồn nguyên liệu đầu vào, trong khi một nhà máy khác trong nước sản xuất ra nguyên liệu này lại loay hoay tìm đầu ra. Đây là một thực tế lãng phí lớn. Cho nên Bộ Công Thương cũng cần lưu ý vấn đề này.

Có chuyên gia kinh tế còn cho rằng, ở nhiều quốc gia phát triển, các nhà máy hoá chất đều được xây dựng trong một khu liên hợp, giúp tận dụng và sử dụng tiết kiệm nguyên nhiên liệu.

Nhưng ở Việt Nam, đa phần các doanh nghiệp hoá chất thường được xây riêng lẻ, khó hỗ trợ lẫn nhau. Do đó, đã tái cơ cấu thì ngành hoá chất cũng cần tham khảo mô hình của nước ngoài để áp dụng hiệu quả.

Trong giải pháp cho đề án, Bộ Công Thương cho biết sẽ đổi mới, đề xuất cơ chế chính sách phù hợp để thu hút đầu tư các dự án công nghệ cao, các dự án chuyển giao công nghệ. Đồng thời, có lộ trình loại bỏ dần các công nghệ lạc hậu, xây dựng khu, cụm công nghiệp hóa chất tập trung phân bổ đều trên cả nước.

Bên cạnh đó, đẩy mạnh cổ phần hóa Tập đoàn Công nghiệp Hóa chất Việt Nam, các doanh nghiệp trong lĩnh vực hóa chất thuộc Tập đoàn Công nghiệp Than – Khoáng sản và Tập đoàn Dầu khí Việt Nam.

Tất cả đều là những giải pháp tốt, nhưng trước một ngành có nhiều lĩnh vực lớn, để mỗi lĩnh vực mạnh lên như ý muốn thì còn rất nhiều việc phải làm.