Biểu giá điện mới, “bình mới rượu cũ”?

Thật trớ trêu khi Đề án cải tiến cơ cấu Biểu giá bán lẻ điện sinh hoạt trình lên cơ quan quản lý nhà nước mà Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) vừa xây dựng đang vấp phải sự phản ứng gay gắt của dư luận. Bởi vì thực tế nó chưa đảm bảo lợi ích hài hoà giữa ngành điện với người dân, doanh nghiệp. 

 

Đề án lần này liệu có liên quan gì đến chuyện cách đây vài tuần, cả ba “ông lớn” điện, than, dầu khí của Nhà nước là EVN, PVN, Vinacomin kêu lỗ hàng ngàn tỷ đồng do biến động tỷ giá và đề nghị chuyển lỗ vào giá điện để người tiêu dùng gánh chịu? 

 

Ngay tại Hội thảo “Đề án cải tiến cơ cấu biểu giá bán lẻ điện” do EVN tổ chức hôm 22/9 ở Hà Nội cũng không nhận được ý kiến đồng thuận từ các chuyên gia kinh tế và năng lượng. Tựu trung cũng bởi giá điện có khả năng vẫn cao chứ không giảm. 

 

Ai thắng, ai thua? 

 

Cả ba phương án EVN đưa ra, gồm: Phương án 1: Giữ nguyên 6 bậc thang như hiện hành. Phương án 2: Quy định một mức biểu giá điện sinh hoạt đồng giá 1.747 đồng/ kWh. Phương án 3: EVN đề xuất rút gọn biểu giá điện sinh hoạt từ 6 bậc thang về 3 hoặc 4 bậc. 

 

Vậy nhưng cả ba phương án đều được đánh giá còn nhiều bất cập và chưa tính toán phù hợp, nhất là giá điện áp cho mỗi loại biểu giá. Có chuyên gia còn nhận xét nặng nề rằng EVN xây dựng phương án biểu giá điện vẫn chưa khách quan, minh bạch, có nhiều bất hợp lý, chỉ có lợi cho EVN mà không có lợi cho người tiêu dùng. 

 

Thậm chí, Ts Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM), cho biết EVN không có chức năng xây dựng biểu giá điện cho xã hội. EVN là doanh nghiệp, không thể làm thay việc của cả ngành điện. Xây dựng biểu giá điện là trách nhiệm của Bộ Công Thương. 

 

Nếu nhìn lại, việc sử dụng biểu giá điện mới hồi giữa tháng 3/2015 đến nay cho thấy việc chia nhiều bậc thang lũy tiến là một trong những nguyên nhân chính khiến tiền điện của người tiêu dùng hay doanh nghiệp tăng chóng mặt. 

 

Cho nên, với biểu giá điện hiện hành, lãnh đạo Bộ Công thương cũng đã có ý kiến là bất hợp lý, vì nếu dùng sau 400 kWh, giá điện sẽ cao hơn các mức bình quân khoảng 1.000 đồng mỗi kWh. 

 

Thế mà trong đề án mới, EVN vẫn cố tình đưa biểu giá này vào phương án lựa chọn số một để tham khảo ý kiến người tiêu dùng. Như thế liệu có phải “bình vẫn cũ mà rượu cũng cũ”? Vì vậy nói người tiêu dùng bất mãn với EVN cũng không ngoa. 

 

Còn phương án 2 theo đề án EVN đưa ra thì có thể giá điện sẽ tăng giá đến 7%, bởi giá hiện nay chỉ 1.622 đồng/kWh. Với phương án 3, có thể chỉ là điều chỉnh biểu giá trước để đảm bảo nguyên tắc có bậc và EVN không giảm thu. Hai phương án này chẳng thể nào gọi là mới mẻ cả mà chỉ là sự biến hoá tinh tường từ phương án 1. Vậy có khác nào là “bình mới rượu cũ” hay không? 

 

Chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long, nguyên Viện phó Viện Nghiên cứu Thị trường giá cả, cho biết: “Mức hệ số giữa các bậc phải hài hòa chứ không thể cao hơn mức hiện nay.

 

Bậc thang người dân hay sử dụng (từ 101-300 kWh) phải có hệ số vừa phải. Chỉ khi hệ số từng bậc gần sát với giá bình quân thì người tiêu dùng mới được hưởng lợi, nếu hệ số các bậc xa giá bình quân thì chỉ ngành điện hưởng lợi”. 

 

Theo phân tích của ông Long, cần phải tính trên phương án càng chia nhỏ càng tốt, 5 hoặc 6 bậc thang là hợp lý nhưng hệ số từng bậc phải thấp hơn hiện nay. Hệ số của từng bậc phải phù hợp so với giá điện bình quân. 

 

Hiện nay, với mức giá điện bình quân là 1.622 đồng/kWh, bậc 1 và 2 thấp hơn 8,5% và 5%. Tuy nhiên, bậc 3 cao hơn 10%, bậc 4 lên đến 38%, bậc 5 (54%) và bậc 6 là 59% là bất hợp lý, là quá cao. Khoảng người dân dùng phổ biến nhất là bậc 3, bậc 4 (từ 100- 300kWh/tháng) lại có hệ số quá cao gây bức xúc. 

 

Như thế, nếu ví von đề án biểu giá mới lần này là cuộc đấu tay đôi giữa EVN và người tiêu dùng thì với 3 phương án nêu trên, EVN chắc chắn sẽ thắng cả ba và người tiêu dùng chính là kẻ thua cuộc. Điều đó vô hình chung sẽ càng khoét sâu thêm khoảng cách giữa người tiêu dùng và ngành điện.

 

Cần sự minh bạch

 

Nhìn từ đề án biểu giá điện mới, một chuyên gia kinh tế nói vấn đề không phải là biểu giá mới tăng giá bao nhiêu mà là cách thức EVN làm giá mới là chuyện đáng soi xét.

 

Nếu nhìn lại từ đầu năm 2015 đến nay, cũng đủ thấy đầy chông gai cho doanh nghiệp Việt. Và việc áp dụng biểu giá điện mới từ giữa tháng 3/2015 chính là một trong những yếu tố đó, cùng với biến động tỷ giá, phá giá Nhân dân tệ, xuất khẩu suy giảm…làm cho sức cạnh tranh của hàng Việt ngày càng yếu. Chính những khó khăn này đã ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế. 

 

Đáng lẽ Bộ Công Thương sớm nhận ra điều này từ lâu để đánh giá chi phí sản xuất điện, kiểm soát giá điện và đứng ra xây dựng biểu giá điện nhằm bảo vệ lợi ích chung của người tiêu dùng và doanh nghiệp, chứ không phải che chở để EVN “ban phát” giá điện như bây giờ. Hậu quả là người dân, doanh nghiệp phải gánh chịu lợi thế độc quyền của EVN.

 

Được biết chi phí điện hiện chiếm từ 10% đến 20% giá thành của các doanh nghiệp. Rõ ràng, nếu biểu giá điện mới có gì đó không ổn, thậm chí tăng thêm thì doanh nghiệp Việt sẽ chồng chất thêm khó khăn.

 

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan từng cho rằng giá điện tăng dù chỉ 1% cũng sẽ ảnh hưởng tới việc kiềm chế lạm phát và đời sống của người dân cũng như hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Giá điện tăng sẽ tác động dây chuyền khiến cho giá cả nhiều mặt hàng tăng. Giá điện tăng sẽ làm cho giá thành sản phẩm tăng và lợi nhuận giảm.

 

Áp lực tăng giá điện đối với doanh nghiệp là tăng chi phí cho sản xuất, kinh doanh. Còn với người dân không chỉ là chi phí sử dụng điện mà còn loạt chi phí khác. Trong khi đó, cơ quan quản lý nhà nước kỳ vọng việc tăng giá điện không gây áp lực đến mục tiêu tăng trưởng GDP và vẫn kiểm soát được lạm phát. 

 

Kỳ vọng sẽ thành hiện thực chỉ khi nào nền kinh tế vĩ mô ổn định. Còn trong khi kinh tế trong nước vẫn chật vật, lại đang hội nhập sâu với các FTA, thì có gì đảm bảo không bị ảnh hưởng bởi giá điện tăng?

 

Nhiều người đang đặt câu hỏi: Tại sao biểu giá điện có sức ảnh hưởng cực kỳ quan trọng đến nền kinh tế lại do một tập đoàn “độc quyền” của Nhà nước là EVN trực tiếp đứng ra xây dựng trong thời gian dài. Hệ quả sẽ như thế nào? Trách nhiệm của lãnh đạo Bộ Công Thương ở đâu trong vấn đề này?

 

Cho nên, đề án biểu giá điện mới vẫn chưa tạo được sự “tâm phục khẩu phục” từ người dân, doanh nghiệp cũng phải. 

 

Nhiều nhà phân tích nhìn sâu xa rằng doanh nghiệp đừng ngồi chờ giá điện giảm mà hãy mong sao cho nó minh bạch. Các doanh nghiệp cũng nên nỗ lực giảm chi phí sản xuất để tự cứu mình.